pag. 129 VR 1996, Juridisch bestuurderschap: recente ontwikkelingen

1 november 1991-31 december 1994

In de periode van 1 november 1991 tot en met 31 december 1994 waren de relevante wettelijke bepalingen art. 1 lid 1 onder 6e WVW (1935) en art. 1 onderdeel f RVV 1990.

De WVW-bepaling luidde:

(…) onder bestuurder van een motorrijtuig hij, die het rijtuig bestuurt of hij, die overeenkomstig de voorwaarden, te stellen bij algemene maatregel van bestuur, geacht wordt het rijtuig onder zijn onmiddellijk toezicht te doen besturen.

De RVV-bepaling luidde:

Bestuurder van een motorvoertuig:

Eerst diende te worden vastgesteld of er sprake was van onmiddellijk toezicht in de zin van de WVW. Daarvan was en is sprake als er (eventueel stilzwijgend) een afspraak is gemaakt dat er onder toezicht zal worden gereden, als de toezichthouder overwicht heeft over de feitelijke bestuurder èn als er werkelijk toezicht wordt gehouden, afhankelijk van de volgorde afgekort als de WAO- of de AOW-bepaling^[2] .

Voorts moest het voertuig in kwestie een motorrijtuig zijn in de zin van de WVW (bromfiets, tractor, autobus, etc.); de vraag of voor het besturen van dat motorrijtuig een rijbewijs verplicht was (en, zo ja, welke categorie), was in dit stadium nog niet relevant.

Vervolgens diende te worden overgestapt naar de in het RVV 1990 opgenomen voorwaarden ten einde na te gaan of de toezichthouder (in de zin van de WVW) juridisch bestuurder was. Dat was het geval als het voertuig in kwestie een motorvoertuig was voor het besturen waarvan een rijbewijs B, C, D of E was voorgeschreven, dus populair gezegd auto's, vrachtauto's en autobussen, al dan niet met een aanhangwagen. Verder moest er òfwel rijonderricht worden gegeven òfwel een door de overheid ingesteld rijexamen worden afgenomen. 'Rijonderricht' is in het RVV 1990 niet gedefinieerd, wel in de toen nog geldende Wet rijonderricht motorrijtuigen (WRM). Zonder te beweren dat een in de ene wet voorkomende definitie 'zomaar' kan worden toegepast op een andere wet lijkt het mij niet verkeerd om aansluiting te zoeken bij de WRM. Art. 1 lid 1 WRM verstond onder 'rijonderricht':

Onderricht, gericht op het bijbrengen van de kennis en bedrevenheid om aan het verkeer deel te nemen als bestuurder van een motorrijtuig, behorende tot een der categorieën motorrijtuigen, voor het besturen waarvan krachtens de Wegenverkeerswet rijbewijzen worden afgegeven.

Essentieel in deze definitie was dat het moest gaan om het opleiden van iemand tot motorrijtuigbestuurder en niet om het vervolmaken of verhogen van de bij een motorrijtuigbestuurder reeds aanwezige kennis en bedrevenheid. Het geven van rijstijlcursussen, voortgezette politie-rijopleidingen en dergelijke is dan ook geen rijonderricht in de juridische betekenis van het woord. Wel 'rijonderricht' is de normale rijopleiding ter voorbereiding op het CBR-examen.

Het standaardvoorbeeld van een vanwege de overheid ingesteld rijvaardigheidsonderzoek is het CBR-rijexamen. Het nadere onderzoek naar de rijvaardigheid van rijbewijshouders als bedoeld in art. 18 WVW (1935) is een ander voorbeeld; dìt onderzoek werd echter uitdrukkelijk uitgesloten. De toezichthouder die het in art. 18 bedoelde examen afneemt was dus geen juridisch bestuurder.

Wat opvalt in de 'nieuwe' (inmiddels oude) definitie, is dat de onder het RVV (1966)^[3] bestaande voertuigeisen (namelijk L-platen, extra spiegels en dubbele bediening) zijn vervallen als voorwaarden voor juridisch bestuurderschap: een als zodanig ingerichte lesauto was niet langer vereist.

Helemaal onproblematisch is laatstbedoelde regeling niet.

Zo kon de dronkeman die achter het stuur zat beweren dat hij rijles kreeg, geen bestuurder in de zin der wet was en dus niet viel onder de werking van art. 26 lid 1 of 2 WVW (1935). De passagier, die dreigde onder art. 26 lid 3 (kort gezegd: rijles geven aan iemand die onder invloed verkeert) te vallen, ontkende op zijn beurt dat hij rijles gaf aan zijn dronken kameraad. Politie, OM, rechter, zoek het maar uit.

Of, iemand reed tijdens een ontzegging (een misdrijf, waarvoor opnieuw een ontzegging kon worden opgelegd)^[4] , maar ontkende zijn bestuurderschap. De passagier (juridisch bestuurder?) kon bijvoorbeeld worden gepakt voor het lesgeven zonder instructeursbewijs, een overtreding zonder de mogelijkheid van oplegging van een ontzegging^[5] .

Om zulke problemen te voorkomen is een van de vroeger^[6] bestaande voertuigeisen weer teruggekeerd in het RVV 1990: de aanwezigheid van een dubbele bediening (waaronder wordt verstaan een extra rem- en koppelingspedaal en het daarbij behorende stangenstelsel) is opnieuw een voorwaarde voor juridisch bestuurderschap van de toezichthouder. Ontbreekt dubbele bediening, dan is de feitelijke bestuurder per definitie ook de juridische bestuurder.

Vanaf 1 januari 1995

Sinds 1 januari 1995 is de situatie veranderd^[7] .

In de eerste plaats is de WVW (1935) vervangen door de WVW 1994. Materieel maakt dit weinig verschil. De omschrijving van het feitelijke en juridische bestuurderschap is in de oude en huidige^[8] wet, op een enkele tekstuele wijziging na, gelijk.

In de tweede plaats is de WRM vervangen door de Wet rijonderricht motorrijtuigen 1993 (WRM 1993). De in de nieuwe WRM voorkomende omschrijving van 'rijonderricht'^[9] verschilt (voor zover het betreft het onderwerp van deze bijdrage) materieel niet van de vroegere.

In de derde plaats is het RVV 1990 aangepast. De nieuwe versie van art. 1 onderdeel f luidt als volgt, waarbij de wijzigingen romein zijn weergegeven:

Bestuurder van een motorvoertuig:

De terugkeer van de dubbele bediening in het RVV is wel van belang. Alleen in als zodanig ingerichte lesauto's kan de toezichthouder juridisch bestuurder zijn. 'Smoesjes', het over en weer elkaar het juridisch bestuurderschap in de schoenen proberen te schuiven, zijn vrijwel niet meer mogelijk.

Wanneer een probleem wordt opgelost, komt er vaak een ander voor in de plaats, zo leert de ervaring. Dat nieuwe probleem zit in de laatste zinsnede van het gewijzigde RVV-onderdeel. Sprekend over het nadere onderzoek naar de rijvaardigheid wordt verwezen naar art. 131 WVW 1994^[10] , de opvolger van art. 18 WVW (1935). Echter, dit heronderzoek is, ook nu nog, geregeld in het oude art. 18; art. 131 van de nieuwe wet is nu juist een van de nog niet in werking getreden bepalingen! Met andere woorden, 'het onderzoek als bedoeld in artikel 131, eerste lid, van de wet', waarnaar het RVV 1990 verwijst, bestaat strikt genomen niet. Wel bestaat er een in art. 18 WVW (1935) geregeld onderzoek, maar naar dat onderzoek wordt niet verwezen. Mijn opvatting is dat het nadere onderzoek in het RVV niet is uitgesloten, daar de bepaling waarin dat onderzoek is geregeld niet meer is genoemd in de gewijzigde omschrijving: degene die het nadere onderzoek verricht is, anders dan voorheen en tot de invoering van hoofdstuk 6 van de WVW 1994^[11] , juridisch bestuurder van het motorrijtuig^[12] .