pag. 182 VR 2010, De nieuwe deelgeschillen regeling, wat kunnen we er in de slachtofferpraktijk mee?

Het is begrijpelijk dat vanuit de rechterlijke macht wordt geaarzeld of er voldoende capaciteit beschikbaar is. Als rechtbanken bij het invoeren van de nieuwe wet meteen worden overspoeld met verzoekschriften, hoe kunnen die procedures dan toch snel en op een vakkundige wijze worden behandeld? Deze zorg is wel begrijpelijk, maar ik denk dat op termijn zal blijken dat het wel meevalt. Mijn hoop en verwachting is namelijk dat bij het welslagen van de nieuwe regeling het aantal bodemprocedures aanzienlijk zal gaan teruglopen. Weliswaar is het niet de bedoeling dat de nieuwe regeling de bodemprocedure gaat vervangen, maar als een belangrijk geschilpunt tussen partijen door middel van een deelgeschilprocedure uit de weg kan worden geruimd, kan een bodemprocedure wel voorkomen worden.

Ik schat in dat partijen na een verkregen bindende beslissing over hun materiële rechtsverhouding (m.b.t. de omvang van de schadevergoeding of van de aansprakelijkheid) niet snel zullen kiezen voor een bodemprocedure aangezien de rechter in de bodemprocedure - behoudens bijzondere omstandigheden - aan een uitdrukkelijk en zonder voorbehoud gegeven beslissing is gebonden. Dat betekent dat eerst ná het volledig uitprocederen van die bodemprocedure in een appèl een rechtsmiddel tegen die onwelvallige beslissing kan worden ingesteld. Een kosten/baten analyse zal een partij die niet tevreden is met de uitspraak van de deelgeschilrechter er in veel gevallen van weerhouden die lange procesgang nog te maken, tenzij het wel uiterst principieel is.

Het verminderde aantal bodemprocedures zal, zoals gezegd, binnen de rechterlijke macht de noodzakelijke ruimte creëren voor de behandeling van deelgeschillen. Het kan zijn dat het aantal procedures kwantitatief gezien stijgt, maar bij bodemprocedures wordt het geschil altijd in volle omvang aan de rechter voorgelegd. Dat maakt die procedures voor de rechter veel werk. Het deelgeschil gaat over slechts over één aspect en zal dus, als het goed is, minder voorbereidingstijd van de rechter vergen.

Misschien valt nog te overwegen bij aanvankelijk grote toeloop van het aantal deelgeschillen, leden van de LSA die daarvoor interesse hebben tot rechter-plaatsvervanger te benoemen. Het lijkt mij wel gewenst dat deze niet als unus judex een zitting voorzitten, maar samen met een ervaren rechter.

Ik noem de zitting als een gegeven. Dat doe ik bewust, al laat de regeling de mogelijkheid open de zaak zonder zitting af te doen. Dat lijkt mij alleen aan de orde als direct duidelijk wordt dat het verzoek dient te worden afgewezen. In alle andere gevallen lijkt mij een zitting waarbij alle partijen persoonlijk aan het woord kunnen komen en alle argumenten ter zake het deelgeschil grondig kunnen worden door geëxerceerd het zwaartepunt en dé kans om een stap verder te komen. Maar dat staat of valt wel met een mondelinge behandeling bij rechters (bij voorkeur 2 of 3 per zaak) die zich hebben gespecialiseerd in de letselschade. Gelukkig hebben veel rechtbanken gezien dat het voorbeeld van de letselschade kamer in Den Haag navolging verdient. De ervaring van mijn kantoor is dat de meervoudige comparitie na antwoord daar mede door de proactieve houding van de rechters in de meeste gevallen tot een schikking leidt (maar wel tegen hoge proceskosten aan de zijde van het slachtoffer).

De volgende stap die daarom misschien overwogen moet worden, is om de gedachte dat rechters generalist moeten zijn wat meer los te laten, zodat rechters die dit vakgebied interessant vinden (en die zijn er) zich hieraan echt met hart en ziel kunnen gaan wijden, zonder het risico te lopen dat zij binnen enkele jaren opeens te horen krijgen dat zij de strafkamer moeten gaan voorzitten. Advocaten hebben al veel langer moeten handelen naar het besef dat het met de huidige snelle ontwikkeling van het recht niet langer mogelijk is het vak in de gehele breedte te beheersen en zijn zich daarom meer en meer gaan toeleggen op één of twee specialismen. Nu is het de beurt aan de rechterlijke macht, in ieder geval op het terrein van de letselschade. Voorkomen moet immers worden dat partijen voor een rechter komen te staan die te weinig van het vakgebied afweet en zich dus niet durft uit te spreken. Zeker in complexe zaken blijven partijen in hun argumenten - hoe relevant ook - steken en zijn zij niet bij machte een brug te slaan. Als de rechter ter zitting laat merken hoe hij of zij tegen de zaak aankijkt en, waar nodig, een Salomons oordeel uitspreekt, kunnen partijen loskomen van hun aanvankelijk idee over het geschil, waardoor de bereidheid om te schikken aanzienlijk wordt vergroot. Dat vergt van de rechter wel dat hij bereid is een andere invalshoek te kiezen dan hij/zij in normale procedures gewend is. Het gaat niet meer zozeer om de vraag of alles tot in de finesses is bewezen, maar om de vraag voor wiens standpunt het meest is te zeggen, c.q. op welke wijze partijen het meest recht wordt gedaan, uitgaande van een verdeling van zowel goede als kwade kansen. Dat kan hij alleen rechtvaardig doen wanneer hij veel ervaring heeft met dit soort zaken.

Maar met voldoende rechterlijke capaciteit (zowel kwantitatief als kwalitatief) zijn we er nog niet: ook de termijnen moeten streng bewaakt worden om de snelheid van afhandeling te bevorderen. Immers, als er geen uitzicht is op een snelle afhandeling schieten partijen er niets mee op. Hier zijn partijen echter zelf aan zet: zij moeten bereid en in staat zijn prioriteit te geven aan het behandelen van het deelgeschil en daarvoor tijd vrij maken: de verzoekende partij kan pro actief te werk gaan door de verhinderdata van beide partijen al bij het indienen van het verzoekschrift kenbaar te maken, zodat de rechtbank direct een zittingsdatum kan vaststellen en de termijn kan bepalen waarbinnen de verwerende partij op het verzoekschrift dient te antwoorden. Dat maakt het tijdsbestek waarbinnen de zaak kan worden afgerond voor alle partijen afzienbaar. Het rendement van deze snelle manier van werken zal immers zijn dat de oplossing voor partijen naderbij gebracht kan worden en dat lijkt mij een voldoende positieve prikkel om er snel werk van te maken.

Van Dijk en Frenk gaan in hun bijdragen nader in op het kostenaspect, zodat ik hier volsta met een enkele overpeinzing/suggestie. Het kostenaspect vergt van alle partijen wel een zorgvuldige afweging: de advocaat die het verzoekschrift indient, moet de rechter ervan weten te overtuigen dat diens oordeel partijen werkelijk een stap verder kan helpen en de schikking dichterbij. Daarbij moet hij niet lichtvaardig zijn, immers dan loopt hij het risico dat de rechter het verzoek zal afwijzen (1019z Rv). Het is de vraag wat er dan met de kosten gebeurt. De regeling is dat de kosten door de rechter worden begroot en door de aansprakelijke partij moeten worden betaald, maar geldt dat ook als het verzoek aanstonds wordt afgewezen? In de toelichting staat dat de kosten niet vergoed worden als het verzoek volstrekt onnodig en ten onrechte is ingesteld, maar hoe moet dat worden gedefinieerd?

Zo lang hierover geen duidelijkheid bestaat, dunkt me dat de vrees voor misbruik van de geboden regeling niet noodzakelijk is: mijns inziens zal de rechter een dergelijk misbruik - mits onmiskenbaar aanwezig - hard moeten afstraffen door afwijzing van zowel het verzoek als van de kosten.

Hoe moet de rechter de kosten gaan begroten? Van te voren is immers niet precies te zeggen hoeveel tijd er voor de advocaat van het slachtoffer mee gemoeid zal zijn? De advocaat kan de rechter op weg helpen, door samen met het verzoekschrift een duidelijk gespecificeerde opgave in te dienen van de bestede tijd en van zijn uurtarief. Als dat tarief niet al te zeer afwijkt van het uurtarief van de advocaat van de aansprakelijke partij, kan de rechter van dat tarief uitgaan. Immers, de aansprakelijke partij heeft kennelijk dat tarief als redelijk aanvaard. Ter zitting kan worden vastgesteld hoeveel tijd deze in beslag heeft genomen zodat de begroting op dat moment vrij exact kan plaatsvinden.

In de MvT worden enkele voorbeelden van zaken die zich mogelijk lenen voor een deelgeschilprocedure genoemd.^[5] Meest in het oogspringend zijn wat mij betreft, de reikwijdte van de schadebeperkingsplicht en het percentage eigen schuld. Ik voeg daaraan nog enkele voorbeelden toe zoals:

Met drie voorbeelden uit de praktijk hoop ik de theorie wat tot leven te brengen

Een jonge academicus met een hoog arbeidsethos loopt een whiplash trauma op en ontwikkelt het typische klachtenpatroon met voornamelijk cognitieve klachten. Aanvankelijk richt hij zijn volledige energie op het behouden van fulltime arbeid, maar telkens valt hij weer volledig uit. Na een langdurig revalidatieproces leert hij omgaan met belasting en belastbaarheid, wat in de praktijk neerkomt op 4 dagen per week werken. Het deelgeschil gaat over het volgende: puur medisch/arbeidsdeskundig gezien, zou hij in staat moeten zijn 5 dagen per week te werken, maar dat zou voor hem inhouden dat hij alle beschikbare energie aan zijn werk geeft en 's avonds instort. Hij heeft dan geen energie meer over voor het onderhouden van sociale contacten of voor zijn hobby's. De deelgeschilrechter kan de volgende vraag worden voorgelegd: moet de belastbaarheid van de betrokkene alleen worden gezien in verhouding tot zijn werk, of moe-ag een deel van de beschikbare belastbaarheid door het slachtoffer worden gereserveerd voor een zinvolle besteding van de vrije tijd en zo ja, in welke verhouding moet de sociale component staan tot de component werk?

Een moeder van 2 kinderen, secretaresse van beroep, wil arbeid en zorg voor haar kinderen beter kunnen combineren, neemt ontslag en volgt de opleiding tot schoonheidsspecialiste met de bedoeling een praktijk aan huis te beginnen. Na het voltooien van de opleiding draalt zij door omstandigheden, waaronder een tegenvallende verbouwing, met het daadwerkelijk opstarten van haar praktijk. Vervolgens overkomt haar een ongeval met ernstig letsel aan beide handen tot gevolg. Vast staat dat zij volledig arbeidsongeschikt is, maar de verzekeraar weigert het uitgangspunt te aanvaarden dat deze moeder in de situatie zonder ongeval een eigen praktijk als schoonheidsspecialiste zou zijn gestart. Het argument daarvoor is vooral het feit dat zij na het behalen van haar diploma niet of nauwelijks uitvoering aan haar voornemen had gegeven. Hier komt het dus voor de deelgeschilrechter puur aan op het verdelen van de goede en kwade kansen: aan het slachtoffer mogen geen 'al te hoge eisen' worden gesteld voor wat betreft het bewijs van het gestelde hypothetisch carrière perspectief. Is aan die eisen wel of niet voldaan?

Een welgesteld echtpaar komt te overlijden en laat 3 kinderen na, één jongen en een tweeling van 16 (twee meisjes). De oudste zoon studeert en zit op kamers. Ieder van hen ontvangt een erfenis van een ton. Na het overlijden komt een kinderloze tante gedurende de week in huis om voor haar nichtjes te zorgen opdat zij in hun ouderlijk huis kunnen blijven. In het weekend komt de studerende zoon thuis om voor zijn twee zusjes te zorgen zodat de tante dan naar haar eigen huis en echtgenoot kan gaan.

Er is dus sprake van behoefte aan zorg in natura waarin wordt voorzien door tante en oudste broer. De verzekeraar vindt dat zij deze zorg niet hoeft te vergoeden aangezien niet duidelijk is in hoeverre in de zorgbehoefte werd voorzien vóór overlijden, terwijl de zorg makkelijk gefinancierd kan worden uit het bedrag dat de kinderen hebben geërfd en dat als opgekomen voordeel moet worden beschouwd. De tante, die de erfenis van haar nichtjes niet wil aantasten, vindt dat de verzekeraar wel een vergoeding voor haar diensten en die van de oudste broer moet betalen, al doet ze het graag voor haar nichtjes. Ze vindt het ook niet eerlijk tegenover de oudste broer die wel de hele erfenis kan behouden. De erfenis zouden de kinderen immers ook gekregen hebben (misschien zelfs meer) als de ouders later waren gestorven. Mocht de deelgeschilrechter echter een uitspraak doen in voor de kinderen ongunstige zin, dan zou ze er vrede mee hebben (ze zou dan haar nichtjes natuurlijk niets in rekening brengen). Ook hier kan de rechter dus uitkomst bieden.