pag. 281 VR 2010, De speerpunten van de WIA

Het eerste deel van de keuring voor de WIA ( WAO, Waz of Wajong) is meestal een medisch (lichamelijk) onderzoek. In elk geval vindt er ook een gesprek met de verzekeringsarts van het UWV plaats.

De arts onderzoekt welke gevolgen de ziekte of handicap heeft voor het werk en welke beperkingen er zijn. De verzekeringsarts stelt de belastbaarheid voor het werk vast. Soms heeft de verzekeringsarts ook informatie van de huisarts, specialist of therapeut nodig. De verzekeringsarts kan iemand tevens door een externe deskundige laten onderzoeken. Dat is een arts of therapeut die niet bij het UWV werkt en die geen behandelaar is.

Als de verzekeringsarts genoeg informatie heeft, vult hij de beperkingen in op een lijst: de Functionele MogelijkhedenLijst (FML). Deze lijst bestaat uit zes categorieën: persoonlijk en sociaal functioneren (bijvoorbeeld concentratie, flexibiliteit, werktempo en omgang met collega's), de werkplek, bewegen, statische houdingen (zoals zitten en staan) en werktijden (aantal uren en tijdstippen). De verzekeringsarts kijkt níet welk werk iemand eventueel nog kan doen: dat doet de arbeidsdeskundige.

Als de verzekeringsarts vindt dat iemand helemaal niet meer kan werken, komt de arbeidsdeskundige er niet meer aan te pas. Het oordeel van de verzekeringsarts moet dan wel worden bevestigd door een tweede verzekeringsarts, een landelijke commissie of een speciale medewerker van het UWV, de beslissingsautoriteit .

Het tweede deel van de keuring voor de WIA (WAO, Waz of Wajong) is een onderzoek door de arbeidsdeskundige. Een paar weken na de keuring door de verzekeringsarts vindt er een gesprek met de arbeidsdeskundige plaats. Die bekijkt op basis van de door de verzekeringsarts ingevulde FML welk werk iemand nog kan doen en wat iemand daarmee kan verdienen.

Al het werk dat algemeen geaccepteerd is komt in aanmerking en wordt gangbare arbeid genoemd. Dit kan van alles zijn: het eigen werk bij de oude of een andere werkgever of geheel ander werk. De arbeidsdeskundige houdt geen rekening met het eigenlijke beroep en het opleidingsniveau. Hij kijkt dus ook naar werk dat (ver) onder iemands kunnen ligt. Hij mag geen beroepen selecteren waarvoor iemand niet is opgeleid of waarvoor hij de capaciteiten mist. Dit heeft geen betrekking op eenvoudige vaardigheden waarvan men aanneemt dat iedereen die binnen enkele maanden aan kan leren.

De arbeidsdeskundige selecteert enkele beroepen die nog kunnen worden uitgeoefend. Hij maakt daarbij gebruik van een computersysteem: het Claim Beoordelings- en BorgingsSysteem (CBBS), voorheen Functie-InformatieSysteem (FIS) genoemd. In dit systeem zijn beschrijvingen opgenomen van allerlei beroepen die in Nederland voorkomen. Beruchte voorbeelden uit het verleden zijn de loempiavellenvouwer en de bonzaibomenkweker. Deze beroepen worden functies genoemd. Per functie is aangegeven wat voor werk er moet worden gedaan, hoe zwaar het werk is, welke opleiding daarvoor nodig is en welk loon ermee verdiend kan worden. Ook staat erbij hoe vaak de functie minimaal voorkomt in Nederland. Dat is het aantal arbeidsplaatsen. Arbeidsplaatsen zijn dus geen vacatures, maar bestaande werkplekken.

Het functieduidingssysteem op basis van gangbare arbeid is niets nieuws, het bestaat al sinds het midden van de jaren tachtig. Wel is er in de loop van de jaren een steeds geavanceerder (computer)systeem ontwikkeld waarin vrijwel alle beroepen met de bijbehorende beloning werden opgenomen.

Als er tenminste drie geschikte functies met voldoende arbeidsplaatsen zijn, kan de arbeidsdeskundige de resterende verdiencapaciteit berekenen, waar voorheen de mate van arbeidsongeschiktheid werd bepaald. Kan de arbeidsdeskundige de drie functies niet vinden, of hebben de functies te weinig arbeidsplaatsen, dan is er geen resterende verdiencapaciteit vast te stellen en wordt iemand volledig arbeidsongeschikt verklaard.

De arbeidsdeskundige wordt (soms) ook ingeschakeld als de werksituatie of het loon verandert, bijvoorbeeld bij verandering van baan of bij een loonsverhoging. Dit kan namelijk gevolgen hebben voor de hoogte van de WIA- (WAO-, Waz- of Wajong-)uitkering. Een gesprek met de verzekeringsarts kan in zo'n geval vaak achterwege blijven, omdat het louter om een financiële uitwerking gaat.

De arbeidsdeskundige moet zich bij de keuring aan bepaalde regels houden. Die staan in het Schattingsbesluit arbeidsongeschiktheidswetten. Vanaf 1 oktober 2004 zijn de belangrijkste regels:

Sinds jaar en dag zijn wij gewend om te redeneren vanuit de mate van arbeids on geschiktheid. De WIA heeft een andere invalshoek, namelijk de arbeidsgeschikt heid. Slechts op onderdelen, zoals bij de IVA en de WGA-vervolguitkering, speelt ook de mate van arbeidson geschiktheid nog een rol.

Ging de WAO uit van de bekende arbeidsongeschiktheidsklassen, de WIA gaat uit van een rekensom. Deze som is eenvoudig: WIA-maandloon (maatmanloon) minus verworven inkomen (fase 1) en WIA-maandloon (maatmanloon) minus resterende verdiencapaciteit (fase 2), beide maal 70% (de eerste 2 maanden 75%). Voor de IVA geldt sinds juli 2007 een uitkeringspercentage van 75%.

Bij de WGA-vervolguitkering vormt de resterende verdiencapaciteit alleen nog de rekeneenheid om de inkomenseis en de mate van arbeidsongeschiktheid te berekenen. De vervolguitkering heeft geen (enkele) relatie meer met het voorheen verdiende inkomen, maar is gebaseerd op het minimumloon. De hoogte van het uitkeringspercentage wordt gebaseerd op de vroegere wijze van vaststelling van de mate van arbeidsongeschiktheid en de daar uit volgende indeling in de arbeidsongeschiktheidsklassen.

Een grote groep werknemers wordt vaak in eerste instantie niet duurzaam arbeidsongeschikt verklaard door UWV, waardoor deze werknemers een WGA-uitkering ontvangen, zelfs bij een loonverlies van 80% of meer. De instroom in de IVA is daardoor, zeker de eerste jaren, beperkt gebleven.

Dit vindt zijn oorzaak in de WIA-beoordeling. Als het UWV tot de conclusie komt dat iemand volledig, maar niet duurzaam arbeidsongeschikt is, dan komt zo iemand in de WGA en niet in de IVA. De verzekeringsartsen moeten handelen volgens de (interne) richtlijn 'Beoordeling van de duurzaamheid van arbeidsbeperkingen', waarbij de verzekeringsarts 3 stappen dient te doorlopen:

Als er geen sprake is van een kans op herstel binnen vijf jaar, dan wordt de werknemer als 'duurzaam arbeidsongeschikt met een geringe kans op herstel' beschouwd en valt hij onder het reguliere IVA-regime. Hiervoor geldt geen wachttijd. Er gaat echter wel altijd een herbeoordeling aan vooraf.

Met een uitvoerige checklist kunnen keuringsartsen bepalen wanneer de kans op herstel gering is. Het UWV beoordeelt de situatie van de volledig arbeidsongeschikten de eerste vijf jaar jaarlijks. Volledig arbeidsongeschikten komen bij gedeeltelijk herstel in de WGA terecht. Is er op enig moment door verder herstel geen loonverlies meer, dan vervalt uiteraard de uitkering.

Het verschil tussen de WGA en de IVA is het uitkeringspercentage: 70% voor de WGA en 75% voor de IVA. Ook de wijze van korting door verworven inkomen is bij de IVA milder. Op de uitkering van 75% wordt 'slechts' 70% van het verworven inkomen gekort.

Daarnaast is het voor de werkgever financieel gunstiger als de werknemer direct onder de IVA valt, omdat de werkgever wel betaalt voor de WGA-, maar niet voor de IVA-uitkering. Hierbij is er een verschil tussen de werkgevers die eigenrisicodrager zijn en de werkgevers die dat niet zijn. Wanneer de werkgever eigenrisicodrager is, moet hij de WGA-uitkering zelf betalen. Is dit niet het geval, dan zorgt het toekennen van een WGA-uitkering voor een verhoging van de gedifferentieerde WGA-premie. Deze verhoging kan op termijn meer kosten dan de uitkering zelf.

De WIA spreekt over het WIA-maandloon. Dit maandloon, dat niet alleen bepalend is voor de hoogte van de uitkering, maar ook voor het maatmanloon, is heel wat anders dan het maandloon dat iemand met werken ontvangt. Het WIA-maandloon bevat namelijk alle inkomenscomponenten, zoals vakantiegeld, de 13e maand, bonussen en noem maar op.

Het WIA-maandloon wordt op de volgende wijze berekend: het totale loon in het refertejaar (zie hierna) wordt gedeeld door 261 werkdagen om het dagloon ingevolge de Wet financiering sociale verzekeringen (Wfsv) te krijgen. Het dagloon wordt vervolgens vermenigvuldigd met 21,75 om het WIA-maandloon te krijgen.

Let wel, het WIA-maandloon is verminderd met de pensioenpremies en het spaarloon.

De loongerelateerde uitkering wordt vaak aangeduid met het 'laatstverdiende salaris'. De schijn bedriegt, want laatstverdiend voor de WIA is het jaarloon in het refertejaar. In tegenstelling tot de WAO, waar het loon op de eerste WAO-dag gold, is het refertejaar voor de WIA het jaar voor de eerste arbeidsongeschiktheidsdag. Bij de standaard loondoorbetaling van 104 weken is dat dus het loon van meer dan twee jaar geleden! Een verzachtende omstandigheid is dat dit 'oude' loon nog wel wordt geïndexeerd met de verhogingen van het minimumloon.

Op veel werknemers is een periodieken-/functiejarensysteem van toepassing. In een groot aantal branches is het gebruikelijk dat er bij loondoorbetaling bij arbeidsongeschiktheid ook nog periodieken worden toegekend. Is dat het geval, dan wordt de werknemer bij het ingaan van de WIA met een forse terugval in inkomen geconfronteerd, ondanks het 70%-uitkeringsprincipe. De werkgever betaalde in veel gevallen in het 2e jaar nog 70% van het loon met periodieken, terwijl de WIA-uitkering 70% van het loon zonder de laatste 2 periodieken bedraagt. Als de indexeringen bij de werkgever meer bedroegen dan de indexeringen van de WIA-uitkeringen, dan heeft er op dat punt ook nog een verlaging plaats.

De berekeningsmethodiek kan niettemin eveneens een onbedoeld gunstig effect hebben. Heeft er naderhand demotie plaats gehad of is er in het refertejaar een eenmalige (grote) uitkering betaald, dan kan het WIA-maandloon (belangrijk) hoger uitvallen dan waar het recht op salaris uit zou hebben bestaan.

Dan zijn er nog degenen die in het refertejaar geen heel jaar hebben gewerkt. In die gevallen is het WIA-maandloon een stuk lager, omdat het refertejaar in principe uitgaat van een heel jaar gedeeld door 12, terwijl er minder dan 12 maanden werd gewerkt.

De relatie tussen inkomen en uitkering bestaat wel, maar in de meeste gevallen zal de uitkering aanzienlijk lager zijn dan het inkomen waar het aan gerelateerd is!

De ondergrens voor het recht op een WIA-uitkering is bepaald op 35% loonverlies. De werknemer die minder dan 35% arbeidsongeschikt is komt niet voor een WIA-uitkering in aanmerking. In principe kan deze werknemer dan een WW-uitkering aanvragen. Voor de WW gelden de criteria van het arbeidsverleden en het urenverlies van minimaal 5 uren of de helft van de arbeidsuren met daarbij een sollicitatieplicht voor de onvrijwillig verloren uren.

Dan is er de mogelijkheid dat de werknemer nog in dienst is van de werkgever. De arbeidsovereenkomst kan op papier doorlopen, hoewel er geen recht meer op loon bestaat. Na afloop van de WW-uitkering van maximaal 38 maanden komt de werknemer die voor minder dan 35% arbeidsongeschikt is in de wet Werk en Bijstand of in de IO(A)W terecht. Voor deze laatste uitkering komen alleen diegenen in aanmerking die werkloos zijn geworden na 1 oktober 2006 en voor 1 juli 2011 en die op dat moment ouder waren dan 60 jaar en recht hadden op tenminste 3 maanden WW.

Voor werknemers die minder dan 35% arbeidsongeschikt zijn en er niet in slagen werk te behouden of te vinden, rest veelal de WW en daarna de Bijstand.

Ook hier zit een addertje onder het gras. Bij re-integratie kan niet altijd worden vermeden dat bij het aanvaarden van een lagere functie het loon in beperkte mate naar beneden wordt bijgesteld. Er is in een dergelijk geval vaak geen sprake van urenverlies (één van de criteria voor het recht op WW), maar wel van loonverlies, maar dan voor minder dan 35%. Als er geen of onvoldoende urenverlies is, keert de WW niet uit. De WW is immers geen voorziening voor lager inkomen, maar voor onvrijwillig minder werken. De werknemer krijgt dan te maken met een fors lager inkomen.

Er bestaan werkgevers die blij zijn met de (gedeeltelijke) terugkeer van een gewaardeerd personeelslid. De re-integratie is succesvol verlopen en de resterende verdiencapaciteit is gelijk aan de reële loonwaarde die aan de nieuwe functie is toegekend. Tot zover geen problemen. Als de werkgever besluit om daarnaast extra betalingen te doen of wanneer hij een aanvullende arbeidsongeschiktheidsuitkering betaalt, dan heeft dit onmiddellijk gevolgen voor de WGA-uitkering. Alle betalingen door de werkgever, uit welke hoofde dan ook, worden immers aangemerkt als verworven inkomen en spelen een rol in de rekensom voor de bepaling van het loonverlies.

De WGA-vervolguitkering is een weinig aanlokkelijk perspectief: een uitkering op bijstandsniveau, als er tenminste aanspraak gemaakt kan worden op de ToeslagenWet. Toch is dit de realiteit.

De reden waarom de vervolguitkering wordt toegepast (het niet voldoen aan de inkomenseis) kan bijzonder theoretisch zijn. De arbeidsdeskundige stelt de resterende verdiencapaciteit immers vast op basis van een computerprogramma. Als de computer aangeeft dat er drie functies en drie arbeidsplaatsen zijn, dan is er restcapaciteit. De systematiek geeft echter niet aan dat de arbeidsplaatsen in Groningen zijn, terwijl de persoon in kwestie in Goes woont. Evenmin is het voor de resterende verdiencapaciteit van belang of iemand op grond van leeftijd, geslacht of om welke andere reden dan ook de functies niet kan vervullen.

Het uitgavenpatroon van de meeste werknemers is gebaseerd op het inkomenspatroon. In die zin betekent een terugval in inkomen als gevolg van arbeidsongeschiktheid dat het uitgavenpatroon moet worden bijgesteld. Kan dat laatste niet, dan is er een probleem. Bij de WGA-vervolguitkering is het niet denkbeeldig dat de partner een baantje zoekt of meer uren gaat werken om (een deel van) het inkomenstekort aan te vullen. Als er sprake is van een uitkering krachtens de ToeslagenWet heeft dat meteen consequenties. Er is immers een inkomenstoets voor het gezinsinkomen. Het gezinsinkomen wordt in een dergelijk geval afgetopt op circa 115% van het minimumloon. Veel toeslagen zijn dan inmiddels ook al in verband met inkomsten uit arbeid geheel of grotendeels weggevallen, zoals bijvoorbeeld de arbeidskorting en de inkomensafhankelijke combinatiekorting. Bij elkaar goed voor enkele duizenden euro's per jaar.