De eigen verantwoordelijkheid van de weggebruiker – een rechtspraakonderzoek naar de verwachtingen van de wegbeheerder

Mr. dr. D.J.B. Op Heij
De weggebruiker kan de wegbeheerder aansprakelijk stellen voor een gebrekkige weg of het onvoldoende waarschuwen voor gevaren op de weg wanneer dit gevaar zich verwezenlijkt. In dit artikel wordt onderzocht welke verwachtingen de wegbeheerder van de weggebruiker mag hebben. 
In het algemeen geldt dat hoe groter het risico is, hoe meer zorg nodig is. Daarbij moet in ogenschouw worden genomen dat niet ieder risico hoeft te worden weggenomen. Men mag van een gelaedeerde ook oplettendheid verwachten. Interessant is de vraag welke consequenties het niet opletten op de weg dient te hebben in de verhouding tussen weggebruiker en wegbeheerder. 
In deze bijdrage wordt onderzocht welke zorg van de weggebruiker wordt verwacht bij zijn gedragingen op de weg en welke verwachtingen de wegbeheerder dus van de weggebruiker mag hebben. Handelt hij niet in lijn met deze verwachtingen, dan kan hij de wegbeheerder, afhankelijk van alle omstandigheden van het geval, mogelijk niet dan wel niet volledig aansprakelijk stellen voor de door hem geleden schade. De omstandigheden van het geval zullen bepalen in hoeverre het schenden van die zorgplicht leidt tot het algeheel afwijzen van aansprakelijkheid dan wel het toepassen van een gedeelte eigen schuld. Normaliter wordt ingegaan op het perspectief van de aansprakelijke partij. In deze bijdrage wordt het perspectief omgedraaid vanuit de eigen verantwoordelijkheid van degene die een ander aansprakelijk stelt, namelijk van de weggebruiker. 
De auteur bespreekt eerst de grondslagen voor aansprakelijkheid van de wegbeheerder om vervolgens het rechtspraakonderzoek te presenteren. Daarna wordt de aanpak van het rechtspraakonderzoek toegelicht en worden de relevante factoren toegelicht die de rechter meeweegt in zijn oordeel om wel of geen aansprakelijkheid van de wegbeheerder aan te nemen. Vervolgd wordt met voorbeelden waarin eigen schuld van de weggebruiker wordt aangenomen. Ten slotte wordt op basis van de behandelde rechtspraak geanalyseerd welke zorg de weggebruiker in acht dient te nemen bij zijn gedragingen op de weg. 
Op basis van de besproken rechtspraak waarin aansprakelijkheid is af- of (al dan niet gedeeltelijk) toegewezen, kunnen de verwachtingen van de wegbeheerder als volgt worden omschreven. Houdt de weggebruiker zich niet of niet volledig aan deze verwachtingen, dan kan hij de wegbeheerder, afhankelijk van alle omstandigheden van het geval, naar verwachting niet dan wel niet volledig aansprakelijk stellen. 
“De weggebruiker dient voorzichtigheid en oplettendheid in acht te nemen bij normaal gebruik van de weg, waarbij ook van betekenis kan zijn of die weg in de praktijk als zodanig wordt gebruikt. De weggebruiker dient zich aan de (verkeers)regels te houden en zijn (verkeers)gedrag, indien mogelijk, aan te passen aan de situatie. Voor de weggebruiker moet in dat geval wel voldoende zicht bestaan op het mogelijke gevaar van de (verkeers)situatie. De weggebruiker dient zich ervan bewust te zijn dat niet overal een volledig egaal wegdek is te verwachten en dat de staat van onderhoud kan variëren naar gelang het type weg. De situatie kan nopen tot extra voorzichtigheid en oplettendheid aan de zijde van de weggebruiker, zoals bij algemene gevaren als gladheid, in de avond wanneer het donker is, wanneer de weggebruiker niet bekend is ter plaatse, wanneer men kwetsbaar is zoals een voetganger of skeeleraar of bij gebruik van een weg waarvoor deze niet is aangelegd. De weggebruiker dient te reageren op borden en andere waarschuwingen die in verhouding staan tot de ernst van het gevaar."
Al met al wordt van de weggebruiker oplettendheid bij normaal gebruik van de weg verwacht. Buiten het normale gebruik, zoals het niet houden aan de verkeersregels of het niet gebruiken van een normaal voertuig, geldt in beginsel een verhoogde drempel om aansprakelijkheid aan te nemen. Uiteraard is iedere casus en dus de vraag of de wegbeheerder aansprakelijk is in een bepaalde situatie afhankelijk van alle omstandigheden van het geval. Bovenstaande verwachtingen van de wegbeheerder kunnen tot meer inzicht leiden in de balans tussen verantwoordelijkheid van de wegbeheerder en de weggebruiker die risico’s neemt wanneer hij gebruik maakt van de weg. 
Afhankelijk van de omstandigheden van het geval kunnen bepaalde gedragingen van de weggebruiker, zoals het passeren van een waarschuwing of het bekend zijn met de situatie maar daar niet naar handelen, tot uitdrukking worden gebracht in de eigen schuld. Het niet voldoen aan bovenstaande verwachtingen van de wegbeheerder hoeft dus niet te leiden tot het volledig afwijzen van de aansprakelijkheid van de wegbeheerder, maar kan leiden tot slechts een gedeeltelijke vergoeding van de geleden schade. 
De eigen gedragingen van de weggebruiker zijn in zowel de vestigingsfase van aansprakelijkheid als in de omvangsfase van belang, waardoor het belangrijk is dat de eigen verantwoordelijkheid van de weggebruiker wordt geconcretiseerd. Die concretisering heeft plaatsgevonden door aan de hand van een rechtspraakonderzoek de verwachtingen van de wegbeheerder te omschrijven. Daardoor wordt de balans tussen de verantwoordelijkheid van de wegbeheerder en de weggebruiker die risico’s neemt wanneer hij gebruik maakt van de weg, meer inzichtelijk. Bij het schenden van de verwachtingen kan de weggebruiker de wegbeheerder niet dan wel niet volledig met succes aansprakelijk stellen voor de door hem geleden schade op de weg. Zeker in het verkeer waar zich gevaarlijke situaties kunnen voordoen, moet de eigen verantwoordelijkheid van de weggebruiker niet worden onderschat.