pag. 33 VR 2005, De spiegelbeelddekking bij WAM-plichtige werktuigen: wie betaalt bij schade?

Medio 1992 stelt de weduwe van de verongelukte Matthieu, mw Ramakers, bij de Rechtbank Maastricht een vordering in tegen Dritty en Penders, terzake van gederfd levensonderhoud.

In een tussenvonnis in de hoofdzaak heeft de rechtbank met betrekking tot de toedracht van het ongeval een deskundigenonderzoek gelast door een deskundige van de Stichting Nederlands Instituut voor Lifttechniek. Op basis van diens bevindingen stelt de rechtbank vast dat bij de werkzaamheden gebruik is gemaakt van een ondeugdelijke hulpzaak en dat noch Penders als werkgever/huurder noch Dritty als eigenaar/verhuurder het gebruik van deze zaak zijn tegengegaan. Op grond van de beschikbare gegevens, waaronder het rapport van de Arbeidsinspectie en de bevindingen van de deskundige komt naar voren dat er geen andere aannemelijke oorzaak voor het ongeval is dan het bezwijken van de bouten ten gevolge van de aan de gondel aangebrachte wijzigingen^[2] . Nu Penders en Dritty hebben nagelaten preventieve maatregelen te treffen ter voorkoming van een ongeval, neemt de rechtbank een causaal verband tussen het ongeval, de onveilige steigerpijpconstructie en de tekortkoming in de op Penders en Dritty rustende zorgplicht aan^[3] .

Op grond van het vorenstaande acht de rechtbank Dritty en Penders hoofdelijk aansprakelijk. Jegens Dritty is alleen sprake van een vordering uit onrechtmatige daad en jegens Penders van een vordering ex artikel 7A:1638x BW (oud) en subsidiair een vordering uit onrechtmatige daad. Beiden worden hoofdelijk veroordeeld om de weduwe jaarlijks het verschil te betalen tussen het inkomen dat haar man zou hebben verdiend en het weduwepensioen dat zij thans ontvangt^[4] .

Bij tussenvonnis heeft de rechtbank Dritty op diens verzoek toegestaan om NN in vrijwaring op te roepen. Hierbij is de centrale vraag aan de orde of de aansprakelijkheid van Dritty jegens de weduwe van de verongelukte schilder gedekt is onder de AVB-polis die is afgesloten bij NN.

De rechtbank overweegt dat de hoogwerker deel uitmaakte van een WAM-plichtig motorrijtuig. Een centrale rol speelt artikel 3 van de bij NN afgesloten AVB waarin - kort samengevat - staat dat schade, toegebracht met of door een motorrijtuig niet onder de dekking valt. Met NN is de rechtbank van oordeel dat dit artikel geen enkel aanknopingspunt geeft voor de stelling van Dritty dat met bedoeld artikel slechts aansprakelijkheid voor schade is uitgesloten die veroorzaakt is bij deelname van een motorrijtuig aan het verkeer. Op grond hiervan wijst de rechtbank de vordering van Dritty op NN af. Hoewel het er niet met zoveel woorden staat, lijkt het erop dat de rechtbank van mening is dat de WAM-verzekeraar de aangewezen verzekeraar is om dekking te bieden. Nu deze niet in de procedure betrokken is biedt dit Dritty geen soelaas. Waarom Dritty, of diens advocaat, besloten heeft de WAM-verzekeraar niet te dagvaarden is ons niet duidelijk. Immers, de advocaat van Dritty had het gevaar van tussen wal en schip vallen bij samenloop, zoals dat zich in de onderhavige zaak heeft verwezenlijkt, moeten onderkennen en voor twee ankers moeten gaan liggen. De brief die hierna nog aan de orde komt en waarin de WAM-verzekeraar aangeeft geen dekking te bieden, mocht, gelet op de daarin gegeven motivering, voor een advocaat die zich terzake had verdiept in de relevante literatuur en jurisprudentie, geen reden zijn zich bij de afwijzing zonder meer neer te leggen. Wij komen daarop nog nader terug.

Tegen het vonnis in vrijwaring van de rechtbank heeft Dritty hoger beroep ingesteld bij het Hof Den Bosch, dat de vordering van Dritty alsnog toewijst^[5] . Daarbij wordt NN veroordeeld datgene te betalen waartoe Dritty jegens de weduwe is veroordeeld. Ook in deze procedure is de WAM-verzekeraar geen partij. Toch overweegt het hof dat de WAM-verzekeraar geen dekking hoeft te bieden. Hierbij sluit het hof aan bij de aan de advocaat van Dritty gerichte mededeling van Hannover, dat de geclaimde schade van dekking op de WAM-polis is uitgesloten, omdat de schade niet veroorzaakt is op een wijze die karakteristiek is voor het verkeer (het betreft een werkrisico):

Ook de AVB-verzekeraar hoeft volgens het hof naar de letter van de polis geen dekking te bieden. Het hof overweegt echter tegelijkertijd dat Dritty er redelijkerwijs vanuit heeft mogen gaan en NN dat mocht verwachten dat de uitsluiting op de AVB-polis niet verder reikte dan er ten aanzien van het motorrijtuigrisico dekking was op de WAM-polis. Hieruit volgt volgens het hof dat de AVB-verzekeraar dekking zou moeten bieden. Op deze gedachtegang van het hof gaan wij ook hieronder nog nader in.

Bij memorie van antwoord had NN nog aangevoerd dat Dritty geen recht had op een uitkering, omdat hij de belangen van NN had geschaad door in de hoofdzaak geen verweer te voeren tegen de hoogte van de gevorderde schade. Het hof schept er zichtbaar genoegen in dit te weerleggen, door uitvoerig stil te staan bij de tijd die de verzekeraar zelf heeft laten verstrijken:

Immers, volgens het hof had het op de weg van NN gelegen om Dritty te wijzen op zijn verplichting als verzekerde verweer te voeren tegen de hoogte van de schade. In ieder geval had NN, uiterlijk na het vonnis in de hoofdzaak en de vrijwaring, Dritty op zijn verplichting om (alsnog) verweer te voeren moeten wijzen. Vervolgens stelt het hof Dritty in het gelijk en veroordeelt zij NN al datgene te betalen waartoe Dritty door de rechtbank ten behoeve van Ramakers is veroordeeld.

In cassatie voert NN aan dat het hof ten onrechte geen betekenis heeft toegekend aan het gegeven dat de feitelijke dekking van nagenoeg elke WAM-polis zich uitstrekt tot de aansprakelijkheid van de verzekerde voor door of met een motorrijtuig veroorzaakte schade, ongeacht of zich hierbij het verkeersrisico verwezenlijkt. De Hoge Raad gaat hieraan voorbij. Het hof heeft dit gegeven immers niet vastgesteld, zodat de klacht in zoverre feitelijke grondslag mist. Het hof ziet wel onder ogen dat het in de praktijk voorkomt dat WAM-polissen een ruimere dekking bieden dan de strikt volgens de WAM verplichte dekking, en met name zich vaak niet beperken tot het verkeersrisico, maar in de onderhavige zaak was dat volgens het hof niet het geval en het hof behoefde volgens de Hoge Raad daaraan dan ook geen doorslaggevende betekenis te hechten. De Hoge Raad acht niet onbegrijpelijk dat het hof meer gewicht heeft toegekend aan de omstandigheid dat Dritty rederlijkerwijs ervan mocht uitgaan dat de uitsluiting in de AVB-verzekering aansloot bij de dekking op de WAM-verzekering:

Ook andere onderdelen van het cassatiemiddel zijn hierop gestrand. Het cassatiemiddel mist zijn doel omdat het zich niet rechtstreeks richt tegen de grondslag voor de beslissing van het hof.

Na lezing van dit arrest doemt allereerst de vraag op waarom Dritty, of diens advocaat, besloten heeft alleen de AVB-verzekeraar en niet de WAM-verzekeraar in vrijwaring op te roepen; dit op basis van het bij voorbaat ingenomen standpunt dat de WAM-polis in het voorliggende geval geen dekking bood. Immers daardoor is onnodig risico gelopen, nu het hier gaat om een situatie van 'spiegelbeeld-samenloop' en de jurisprudentie niet zonder meer het vertrouwen van Dritty op het aanvaarden van een ruime spiegelbeelddekking tussen WAM-polis en AVB-polis rechtvaardigde^[9] .

Ingevolge artikel 3 WAM moet de verzekering dekken 'de burgerrechtelijke aansprakelijkheid, waartoe het motorrijtuig in het verkeer aanleiding kan geven, van iedere bezitter, houder en bestuurder van het verzekerde motorrijtuig (…)'.

In zijn arrest van 23 oktober 1984 heeft het Benelux-Gerechtshof in antwoord op een drietal prejudiciële vragen van de Hoge Raad^[10] aan deze verplichte dekking met name bij het gebruik van een motorrijtuig als werktuig een nadere invulling gegeven:

In onderdeel A wordt geklaagd over het feit dat het hof geen betekenis heeft toegekend aan het gegeven dat de feitelijke dekking van nagenoeg elke WAM-polis zich uitstrekt tot de aansprakelijkheid van de verzekerde voor door of met een motorrijtuig veroorzaakte schade, ongeacht of zich daarbij het verkeersrisico verwezenlijkt.

Zoals gezegd, gaat het in de uitspraak van het Beneluxhof over de vraag welke dekking de WAM-verzekeraar krachtens de WAM verplicht is te bieden, maar niets verbiedt hem de facto een ruimere dekking aan te bieden. In de regel is dit laatste ook het geval^[12] . Illustratief is de navolgende clausule:

Ontegenzeglijk een ruime dekking waarin elke beperking tot het verkeersrisico ontbreekt. Overigens had ook NN aangevoerd dat deze ruime dekking gebruikelijk was. Hierover merkt de A-G onder 3.11 op dat het hof slechts overweegt dat in de praktijk door Nederlandse motorrijtuigenverzekeraars dekking wordt verleend voor schade, ongeacht of er sprake is van verwezenlijking van het verkeersrisico. Niet is vastgesteld dat dit een gebruikelijke dekking zou zijn. De A-G stelt dat het Haviltex-arrest weliswaar ruimte laat voor het meewegen van hetgeen 'gebruikelijk' zou zijn, maar dat het aan een 'gebruik' bepaald niet een zo dominante rol toekent als NN in het middelonderdeel wil doen voorkomen (onder 3.13). Op basis van deze zaken concludeert ook de A-G dat het onderdeel tevergeefs is voorgesteld.

Stel nu dat een WAM-verzekeraar niet de ruime dekking, inclusief het werkrisico, biedt, maar zich strikt beperkt tot het verzekeren van het verplichte verkeersrisico. Brengen dan niet reeds de eisen van redelijkheid en billijkheid die partijen ook in de precontractuele fase tegenover elkaar in acht hebben te houden, mede dat hij die beperktheid tegenover de verzekeringnemer kenbaar maakt? Een bevestigend antwoord ligt in de rede. Zeker in het voorliggende geval waarin de verzekeringnemer de handelsnaam Drima Hoogwerkerverhuur B.V. voert en daaruit zonneklaar blijkt dat een dekking voor het werkrisico aan de orde is. De verzekeraar behoort te begrijpen dat de verzekeringnemer in dat geval een sluitende dekking wenst voor de aan het gebruik van hoogwerkmaterieel verbonden risico's. Biedt hij deze niet op de 'gewone' WAM-motorrijtuigpolis, gelijk in casu, dan behoort hij de verzekeringnemer daarop uitdrukkelijk opmerkzaam te maken, zeker als hij weet - en in ieder geval behoort te weten - dat een ruimere dekking, dus wel inclusief het werkrisico, op die polis in de markt gebruikelijk is. Een waarschuwingsplicht dus op straffe van aansprakelijkheid, waaraan de verzekeraar nog zou kunnen toevoegen een aanbeveling om een zgn. werkmaterieelpolis te sluiten. Het enkele feit dat de verzekering wordt aangevraagd door bemiddeling van een assurantietussenpersoon doet daar ons inziens niet aan af. In dat geval rust op zichzelf de primaire verantwoordelijkheid voor een juiste productkeuze op de laatste en de WFD legt zulks ook uitdrukkelijk vast. Dat laat evenwel onverlet dat de civielrechtelijke zorgvuldigheidsnorm meebrengt dat de verzekeraar ook dan een eigen - marginale - verantwoordelijkheid houdt in die zin dat hij geen medewerking verleent aan het sluiten van een verzekering waarvan hij weet of moet begrijpen dat deze buiten twijfel niet aansluit bij de situatie en/of behoeften van de verzekeringnemer.

In het door Dritty ingestelde hoger beroep bij het Hof Den Bosch, komt vast te staan dat de bij Hannover afgesloten WAM-verzekering een zogenaamde WAM-strik kent. Dat wil zeggen dat de verzekering geacht wordt te voldoen aan de door of krachtens de door de Wet Aansprakelijkheidsverzekering Motorrijtuigen gestelde eisen^[14] . De de facto geboden dekking wordt omschreven in artikel 3 sub A van de voorwaarden en luidt als volgt:

Overeenkomstig het hierboven onder 3.3 overwogene rechtvaardigt deze redactie ons inziens geen andere conclusie dan dat Hannover de 'gebruikelijke' ruime dekking biedt, dus een dekking die verder reikt dan het onder de verplichte WAM-dekking vallende verkeersrisico. Dat de dekking zich tot dit laatste risico zou beperken, blijkt niet met zoveel woorden uit de redactie en mag ook niet worden afgeleid uit de zinsnede dat de dekking beperkt is tot 'schade tot betaling waarvan zij (ondergetekenden, schr.) op grond van wettelijke bepalingen gehouden zijn' . Immers met de 'wettelijke bepalingen' op grond waarvan de verzekeraar uit zou moeten keren wordt niet bedoeld de WAM, maar het in de wetgeving verankerde aansprakelijkheidsrecht.

Zulks impliceert dat de vraag of de schade in het voorliggende geval is veroorzaakt op een wijze die karakteristiek is voor het verkeer, voor de ruime dekking onder de WAM-polis geen praktische betekenis toekomt. De ruime WAM-dekking geeft in het voorliggende geval dekking en doet daarmee recht aan het uitgangspunt dat specifieke risico's verbonden aan het bezit en/of gebruik van een motorrijtuig bij voorkeur op een specifieke, aan het motorrijtuig gekoppelde aansprakelijkheidsverzekering en niet op een algemene bedrijfsaansprakelijkheidsverzekering verzekerd behoren te zijn.

Zoals gezegd, kiest het hof voor een beperktere opvatting van de dekking op de WAM-polis. Toegespitst op de casus deelt het hof het standpunt dat Hannover tegenover Dritty heeft ingenomen en dat de laatste ook zelf in de vrijwaringprocedure heeft overgenomen, te weten dat de schade van dekking was uitgesloten, onder meer omdat de schade niet is veroorzaakt op een wijze die karakteristiek is voor het verkeer, en dus het werkrisico betrof. Een oordeel dat op zichzelf ook naar ons oordeel juist is in het licht van de hiervoor weergegeven criteria zoals door het Benelux-Gerechtshof in zijn arrest van 1984 geformuleerd (overwegingen 2b en 3). Immers, de hoogwerker zal, hoewel dit niet uit de feiten naar voren komt, ongetwijfeld op weg naar het werk aan het verkeer hebben deelgenomen (sub 3). Daarna zal hij, aangekomen op het werk, gebruik hebben gemaakt van zijn wielen om de juiste positie in te nemen (sub 2b), maar dit verplaatsen was onderdeel van de manoeuvre waarbij het motorrijtuig als werktuig gebruikt werd.

In de door Dritty gekozen processtrategie had het hof vervolgens te oordelen over de reikwijdte van de uitsluiting van het motorrijtuigrisico in de bij NN gesloten AVB-polis.

NN stelde zich op het standpunt dat het er niet toe doet of de schade wordt gedekt door de afgesloten WAM-polis. Op grond van artikel 3 van de AVB-polis is dekking immers niet slechts uitgesloten indien terzake van de schade dekking bestaat onder een WAM-verzekering. De AVB-polis in kwestie biedt geen dekking omdat artikel B3 van de AVB-voorwaarden als volgt luidt:

Niet gedekt is de aansprakelijkheid voor schade, toegebracht met of door een motorrijtuig of een luchtvaartuig dat een verzekerde bezit, houdt, bestuurt, gebruikt of als werkgever doet of laat gebruiken (…).

Tegen dit standpunt valt op zichzelf taalkundig niets in te brengen. En ook het hof stelt vast dat in deze casus strikt genomen - gelet op de tekst van de polis - een sluitende spiegelbeelddekking tussen de WAM-polis en de AVB-polis ontbreekt. De Hoge Raad sluit zich hierbij aan. Echter - anders dan NN - oordeelt het hof dat Dritty er desalniettemin toch redelijkerwijs vanuit mocht gaan en NN van hem redelijkerwijs niet anders mocht verwachten dan dat de uitsluiting in de AVB-polis aansloot bij de dekking van de WAM-polis:

De Hoge Raad laat deze overweging in stand, onder de vaststelling dat het hof meer gewicht heeft toegekend aan de omstandigheid dat Dritty redelijkerwijs ervan mocht uitgaan dat de uitsluiting in de ene verzekering aansloot op de dekking in de andere polis:

Daarmee sanctioneert de Hoge Raad - ons inziens met recht - een op de kenbare bedoeling van verzekerde gebaseerde ruime spiegelbeelddekking die overigens reeds in 1990 was aanvaard door het Hof Den Haag^[16] . Inmiddels heeft hetzelfde hof ook na het arrest van de Hoge Raad deze ruime spiegelbeelddekking toegepast in zijn arrest van 23 maart 2004^[17] . Onder verwijzing naar de uitspraak van de Hoge Raad van 10 oktober 2003, overweegt het hof als volgt: