pag. 37 VR 2005, De (politieke) problemen van het schaderegelingsproces

Het Centrum voor Aansprakelijkheidsrecht heeft zich in 2004 bezig gehouden met twee omvangrijke onderzoeksprojecten. In opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum van het Ministerie van Justitie (WODC) is onderzoek verricht naar de mogelijkheden om de omvang van de transactiekosten van het aansprakelijkheidsrecht te verlagen (project Transactiekosten). Daarnaast is onderzoek gedaan naar de mogelijkheden van procedurele normering (het project Procedurele Normering Personenschade). Dit laatste project is aanvankelijk gefinancierd door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), terwijl er thans sprake is van subsidiëring door het Ministerie van Justitie, de Stichting Achmea Slachtoffer en Samenleving^[7] en het Fonds Slachtofferhulp Nederland.

De beide onderzoeksprojecten staan niet op zichzelf. Zij passen in een reeks van recente onderzoeken en publicaties van het Centrum voor Aansprakelijkheidsrecht over de moeizame en kostbare schaderegeling. Er werd al eerder onderzoek gedaan naar de omvang van de transactiekosten in het aansprakelijkheidsrecht^[8] . In opdracht van Stichting Personenschade Instituut van Verzekeraars (PIV) en het Verbond van Verzekeraars is voorts rechtsvergelijkend onderzoek gedaan naar de mogelijkheden van structurering van de buitengerechtelijke afwikkeling van letselschade^[9] . Verder is onderzoek verricht naar de beletselen voor het goed verlopen van onderhandelingsprocessen in letselschadezaken^[10] . Ten slotte is er sprake van een aanhoudende stroom van artikelen in de vakliteratuur^[11] .

Het onderzoek naar de mogelijkheden om de omvang van de transactiekosten van het aansprakelijkheidsrecht te verlagen is in november 2004 afgerond met de publicatie van Schadeclaims: kan het goedkoper en minder belastend?^[12] . De onderzoekers hebben zich ten doel gesteld een inventarisatie te maken van 'goedkopere alternatieven voor de huidige procedures en mechanismen om schade te verhalen'. Daarbij moet rechtsvergelijkend onderzoek 'veelbelovende alternatieven in kaart brengen die kunnen bijdragen aan een reductie van de transactiekosten'^[13] .

De onderzoekers zijn uitgegaan van een onderscheid tussen primaire ongevalskosten ('kosten van preventie en de lasten van niet te voorkomen schade'), secundaire ongevalskosten ('kosten van risicospreiding naar degenen die de risico's het beste kunnen dragen') en tertiaire ongevalskosten ('alle kosten van het behandelen van claims in het rechtssysteem')^[14] . Onder het begrip transactiekosten wordt door de onderzoekers de tertiaire ongevalskosten verstaan: 'de kosten van onderhandelingen en het afsluiten van een overeenkomst en ook de kosten van het controleren en verzekeren van de naleving daarvan'^[15] . Deze kosten worden door de onderzoekers uitgesplitst naar^[16] :

Bedacht moet worden dat de schaderegeling voor de economie ook toegevoegde waarde heeft (in die zin dat professioneel betrokkenen er hun brood mee verdienen). De onderzoekers laten dit aspect verder buiten beschouwing.

De vraag of hoge transactiekosten erg zijn, wordt door de onderzoekers bevestigend beantwoord. Het gevolg van hoge transactiekosten zou zijn dat zwakkere partijen (slachtoffers) in verhouding tot sterkere partijen (verzekeraars) genoegen zullen moeten nemen met een niet optimaal schikkingsresultaat^[17] .

Voor wat betreft de omvang van de transactiekosten wordt voortgebouwd op eerder onderzoek, waarin de kosten die gemoeid waren met de afwikkeling van personenschade voor het jaar 1999 werden geschat op een bedrag van 200 tot 600 miljoen euro^[18] . Op basis van deze cijfers worden de transactiekosten voor 2004 door de onderzoekers geschat op een tot twee miljard euro per jaar. De 'compensation ratio' (de transactiekosten per uitgekeerde euro) zou dan 0,5 bedragen^[19] .

Door de onderzoekers wordt een twaalftal, in het buitenland gevonden mogelijkheden beschreven om transactiekosten te reduceren. Deze opties zijn aan de orde gekomen tijdens een zogenaamde 'expertmeeting' en zijn vervolgens geselecteerd op basis van het te verwachten reducerend effect voor en de inpasbaarheid in het Nederlandse systeem.

Als 'meest kansrijke' opties zijn geselecteerd:

Een vijftal andere opties zijn door de onderzoekers als 'kansrijk' bestempeld:

Ten slotte zijn twee van de onderzochte opties als 'minst kansrijke' opties aangemerkt:

Door de onderzoekers wordt geconcludeerd dat er 'geen gedegen inzicht in de transactiekosten bij het verhalen van schade bestaat' en dat er 'weinig empirisch materiaal bekend is over de aard en omvang daarvan'. Tegelijkertijd wordt vastgesteld dat de noodzaak om tot een oplossing te komen groot is nu er 'indicaties bestaan dat de transactiekosten omvangrijk zijn'. Aanbevolen wordt nader onderzoek te verrichten naar de bronnen en omvang van de transactiekosten, naar de effecten van financiële prikkels op betrokkenen, naar bepaalde combinaties van verschillende opties en naar de mogelijkheden van informatietechnologie en kennisnetwerken. Gekozen zou moeten worden voor 'een praktische insteek', terwijl de beschreven opties verder zouden moeten worden ontwikkeld^[35] .

De onderzoeksgroep van het project Procedurele Normering Personenschade^[36] heeft zich, volgens het projectplan Procedurele normering van de buitengerechtelijke afwikkeling van personenschadeclaims in Nederland uit juli 2003^[37] , een betere schaderegeling ten doel gesteld volgens 'harmoniemodel met een centrale positie voor het slachtoffer en een effectief werkend, tussentijds geschiloplossingssysteem'. In juli 2004 is een Update van het projectplan verschenen. In december 2004 is door de onderzoekers een Tussenrapport opgemaakt^[38] .

Het project - dat is verdeeld in drie fasen, negentien knelpunten, drie tranches, negen stappen en vijf deelprojecten en waarin expertmeetings opnieuw een belangrijke rol spelen - moet in het najaar van 2005 resulteren in een Gids annex Gedragscode. De Gids zal slachtoffers moeten voorlichten over het schaderegelingsproces, terwijl de Gedragscode procedurele normen zal moeten bevatten en zich zal moeten richten tot de letselschadepraktijk.

In de eerste projectfase zijn de knelpunten bij de afwikkeling van personenschade geïnventariseerd en is de wijze van samenwerken met verschillende partijen onderzocht. In de tweede projectfase stond de vormgeving van de procedurele normering en de introductie van een permanente organisatie belast met het 'bewaken, evalueren en doorontwikkelen' van de procedurele normering centraal. Beide fasen zijn inmiddels afgerond. De derde projectfase, die in juli 2004 is aangevangen, ziet op de inhoudelijke ontwikkeling van de procedurele normering^[39] .

De in de eerste projectfase verzamelde knelpunten zijn verdeeld over drie tranches. Tranches 1 en 2 zijn in het najaar van 2004 van start gegaan. Er heeft een inventarisatie en omschrijving van de knelpunten plaatsgevonden (stap 1), per knelpunt zijn conceptteksten ten behoeve van de Gids en de Gedragscode opgesteld (stap 2) en voorgelegd aan werkgroepen bestaande uit 'medewerkers van slachtofferorganisaties, verzekeraars en overige personen, werkzaam in de dagelijkse praktijk' (stap 3). De conceptteksten zijn daarna met het commentaar van de werkgroepen voorgelegd aan de deelnemers van expertmeetings (stap 4). Tranches 1 en 2 bevinden zich thans in de fase waarin vervolgacties worden uitgezet (stap 5). Volgens de planning zullen de conceptteksten momenteel moeten worden uitgewerkt tot concrete normen (stap 6). Deze zullen vervolgens voor een 'tweede 'reality test' op verschillende manieren aan de praktijk ter becommentariëring voorgelegd' worden (stap 7). Na besluitvorming over de meest kansrijke varianten (stap 8) zal de Gids annex Gedragscode moeten worden opgeleverd (stap 9)^[40] .

Met de werkzaamheden van Tranche 3 zal in het voorjaar van 2005 worden aangevangen, waarbij voor wat betreft het knelpunt van het Medisch deskundigentraject nauw zal worden samengewerkt met het Nederlands Platvorm Personenschade (NPP)^[41] .

Er is gaandeweg ook een verdeling gemaakt in deelprojecten. Deelproject 1 richt zich op de vormgeving en introductie van de Gids annex Gedragscode ten behoeve van slachtoffers. In deelproject 2 staat de vormgeving en introductie van de Gids annex Gedragscode voor professioneel betrokkenen centraal. Deelproject 3 behelst het opstellen van een 'format voor een individueel behandelplan in complexe zaken', een behandelplan waarin het door het slachtoffer, de belangenbehartiger en de verzekeraar gewenste schaderegelingstraject wordt vastgesteld en waarin afspraken kunnen worden gemaakt over de wijze waarop zal worden omgegaan met eventuele geschilpunten. Deelproject 4 beoogt de ontwikkeling van een tussentijds toe te passen systeem voor geschiloplossing. Deelproject 5 - waarin (meer) prominente rollen zullen zijn weggelegd voor het Ministerie van Justitie, het NPP en het Instituut Asbestslachtoffers - zal het toewerken naar een permanente organisatie voor tussentijdse geschilbeslechting beslaan^[42] .

De onderzoekers feliciteren zichzelf in het Tussenrapport van december 2004 met de brede steun waarop het Harvard-onderhandelingsmodel kennelijk kon rekenen. Succesvol waren volgens de onderzoekers ook de vorderingen die zijn gemaakt op het punt van de tussentijdse geschiloplossing en de 'algemene overeenstemming (…) over de wijze waarop ingewikkelde letselschades kunnen worden aangepakt'.

Problemen voorzien de onderzoekers voor wat betreft het knelpunt van het Medisch deskundigentraject, de bevoorschotting en de 'harde handhaving van de normen en sanctionering bij niet-naleving'. Punten van aandacht en zorg zijn de vereiste cultuuromslag bij verzekeraars en belangenbehartigers ('opbouwen van onderling vertrouwen en een betere communicatie vergen een mentaliteitsverandering van alle betrokkenen') en het tempo van alsmede de toenemende druk op het project^[43] .

Laat ik maar meteen beginnen met het onderuit halen van de stelling dat de onderzoeksprojecten van het Centrum voor Aansprakelijkheidsrecht de meest opmerkelijke gebeurtenis in het aansprakelijkheids- en schadevergoedingsrecht van 2004 vormen. De onderzoeken verdienen niet de status die daaraan door de minister van Justitie wordt toegedicht, terwijl (vooralsnog) geen reden is voor alle opschudding die deze onderzoeken in de praktijk teweeg hebben gebracht.

Hierna zal ik het project Transactiekosten en het project Procedurele Normering Personenschade gezamenlijk behandelen en van mijn commentaar voorzien.

In het projectplan van het project Procedurele Normering Personenschade wordt gesteld dat 'de huidige praktijk van afwikkeling van personenschadeclaims (…) beter' kan^[44] . In Schadeclaims: kan het goedkoper en minder belastend? wordt zelfs gesteld dat de schaderegeling door alle betrokken partijen als problematisch wordt ervaren^[45] . Daar valt weinig tegen in te brengen, hoewel ik de stelling dat deze problemen hebben geleid tot 'maatschappelijke onrust'^[46] niet voor mijn rekening zou willen nemen. De bevindingen van Stichting De Ombudsman - die ook door de onderzoekers worden aangehaald^[47] - liegen er weliswaar niet om, maar bedacht moet worden dat het hier gaat om een onderzoek van slechts 147 probleemdossiers (aangedragen door slachtoffers naar aanleiding van een uitzending van het televisieprogramma Radar met als onderwerp 'Misstanden in de letselschadebranche'). Van een representatieve steekproef kan derhalve moeilijk worden gesproken.

Het gaat wat mij betreft mis bij de cijfermatige basis. Gesteld wordt dat 'het verhalen van schade via het aansprakelijkheidsrecht (…) de Nederlandse samenleving een bedrag in de orde van 1 à 2 miljard euro per jaar' kost^[48] . Deze cijfers zijn gebaseerd op een onderzoek uit 1999, waarin deze kosten bij gebrek aan empirische gegevens zijn geschat op 200 tot 600 miljoen euro^[49] . Het ene luchtkasteel wordt zo op het andere gebouwd.

De onderzoekers hebben vastgesteld dat er sprake is van een 'veld met verschillende spelers, met ieder hun eigen, soms onderling strijdige doelstellingen'^[50] . Het is goed om te weten dat er sprake is van een 'wij-gevoel' en dat deelnemers aan expertmeetings bereid zijn om 'samen de schouders eronder te zetten' en 'kansen (echt) te benutten'. Maar wie zijn die deelnemers eigenlijk? Wanneer het de bedoeling is om partijen tot consensus te laten komen, ligt het dan niet voor de hand om de expertmeetings vooral een representatieve afspiegeling te laten zijn van de klassieke tegenspelers in het schaderegelingsproces?

Op 4 december 2003 heeft een expertmeeting in het kader van het project Transactiekosten plaatsgevonden. Daarvoor was een beperkt aantal organisaties uitgenodigd^[51] . De expertmeetings ten behoeve van het project Procedurele Normering Personenschade kennen een meer open karakter, terwijl de samenstelling per gespreksonderwerp wisselt. Op de representativiteit van de verschillende expertmeetings valt het een en ander af te dingen, maar belangrijker is het aantal partijen dat geen inbreng heeft gehad.

De verzekeraars zijn van begin af aan goed vertegenwoordigd geweest (aanvankelijk door het PIV en het Verbond van Verzekeraars en later ook door een groot aantal individuele verzekeraars). Nu de schaderegeling door verzekeraars in veel gevallen wordt uitbesteed, hadden de verschillende schaderegelingsbureaus een meer prominente rol moeten spelen.

De advocatuur is tijdens het project Transactiekosten vertegenwoordigd door de Nederlandse Orde van Advocaten en tijdens het project Procedurele Normering Personenschade (meer passend) door de LSA, de stichting Werkgroep Artsen Advocaten (WAA) en door enkele advocaten op persoonlijke titel. De onderzoekers onderkennen dat de rol van andersoortige belangenbehartigers tot op heden beperkt is geweest^[52] en hoewel slachtofferorganisaties een 'cruciale rol in het aanjagen van de cultuuromslag in de letselschadebranche' zouden spelen^[53] , hebben voorzover ik kan nagaan alleen de Whiplashstichting Nederland en de Vereniging Verkeersslachtoffers inbreng kunnen hebben.

De onderzoekers zijn gestuit op een uiterst kritische houding van de ASP^[54] , de LSA^[55] en de WAA^[56] , met name vanwege het principiële bezwaar dat advocaten zich voor (toekomstige) cliënten niet kunnen binden aan algemene normen. Het zich binden aan algemene normen is in strijd met de Gedragsregels, waarin onder meer is bepaald dat een advocaat dient te vermijden dat zijn vrijheid en onafhankelijkheid in de uitoefening van zijn beroep in gevaar zou komen^[57] . Die vrijheid en onafhankelijkheid komt in het gedrang wanneer advocaten zich conformeren aan algemene normen. Om de advocatuur mee te krijgen - gesteld wordt dat normeringspogingen alleen kans van slagen hebben wanneer er sprake is van een breed draagvlak - hadden de onderzoekers zich moeten uitlaten over dit principiële bezwaar tegen normering.

Door de LSA is tevens gewezen op de moeizame wijze waarop in het NPP de meest eenvoudige normen tot stand zijn gekomen, ook in verband met de onafhankelijke positie van de advocaat. In geen van beide onderzoeken van het Centrum voor Aansprakelijkheidsrecht wordt ingegaan op de in het NPP telkens terugkerende problemen. Onduidelijk blijft waarom de thans verkregen onderzoeksresultaten (wel) zouden kunnen leiden tot een breed gedragen normering, waarbij bedacht moet worden dat de reikwijdte van deze onderzoeken veel verder gaat dan die van het NPP.

Verzekeraars hebben zich over het algemeen enthousiast getoond over de normeringsplannen van de minister en de onderzoeksprojecten van het Centrum voor Aansprakelijkheidsrecht^[58] . Dat is - mede gezien de omstandigheid dat verzekeraars door het Ministerie van Justitie consequent worden betrokken bij wetgeving op het terrein van het aansprakelijkheids- en schadevergoedingsrecht - niet verwonderlijk. Ook door het Centrum voor Aansprakelijkheidsrecht is nauwe samenwerking gezocht met verzekeraars.

Opvallend is dat deze samenwerking niet heeft geleid tot het beschikbaar stellen van meer exacte gegevens over de omvang van de transactiekosten en de problematische schaderegeling. Verzekeraars bleken daar (ook) eerder niet toe bereid, hetgeen nog maar weer eens duidelijk werd toen de minister het Verbond van Verzekeraars, op verzoek van de Tweede Kamer, verzocht om gegevens^[59] . Het Verbond van Verzekeraars heeft de minister laten weten dat de gevraagde informatie niet ter beschikking kon worden gesteld. (De reactie van de minister was opmerkelijk: hij heeft te kennen gegeven dat hij de toegevoegde waarde van onderzoek naar de exacte omvang van de problematiek voor het oplossen van het probleem gering acht. Ik zet daar mijn vraagtekens bij.)

Een veel gehoord argument tegen normering^[60] is dat daarmee het recht op volledige schadevergoeding geweld dreigt te worden aangedaan. Natuurlijk is ook het slachtoffer gebaat bij een minder moeizame en minder kostbare schaderegeling, maar dat mag niet ten koste gaan van de mogelijkheden van dat slachtoffer om zijn schade (volledig) vergoed te krijgen. De regeling van personenschade duurt in bepaalde gevallen lang, niet omdat dat aan een van beide partijen toe te rekenen zou zijn, maar omdat er sprake moet zijn van een medische eindtoestand en dat kan soms lang duren, of omdat de materie ingewikkeld is of omdat partijen nu eenmaal tegengestelde belangen hebben. Er moet worden gewaakt voor een al te simpele voorstelling van zaken: niet alle geschillen lenen zich ervoor om in korte tijd te worden beslecht door werkafspraken, spelregels en behandelplannen. Zal procedurele normering een wezenlijke verandering teweegbrengen in de (duur en intensiteit van) discussies over aansprakelijkheid en schadevergoeding? Ik waag het te betwijfelen. Tekenend (en enigszins stuitend) is een door de onderzoekers geciteerde uitspraak van een van de deelnemers aan een expertmeeting over de wenselijkheid van materiële normering: slachtoffers zouden 'geen hoofdprijs, geen troostprijs, maar een normale prijs' moeten krijgen^[61] .

De onderzoekers stellen dat het slachtoffer centraal zou moeten staan in het schaderegelingsproces^[62] . De Gedragscode, waarvan op dit moment een concepttekst beschikbaar is^[63] , bevat in dat licht een aantal curieuze 'best practices'. Dat de verzekeraar het slachtoffer dient te wijzen op de mogelijkheid van de inschakeling van een belangenbehartiger spreekt voor zich, maar dat geldt niet voor het voorstel om 'automatisch een belangenbehartiger' aan te wijzen wanneer dat na het verstrijken van een bepaalde tijd niet gebeurd is. Door wie zou die belangenbehartiger moeten worden aangewezen? Toch niet door de verzekeraar? In strijd met het recht op de vrije advocaatkeuze zijn ook de geopperde 'best practices' in geval van vastlopende onderhandelingen en conflicten. Voorgesteld wordt een 'bespreekregeling' die inhoudt dat 'aan beide kanten de betrokkenen van de zaak worden afgehaald en vervangen door anderen'. Ten aanzien van een binnen- of buitendienstmedewerker van een verzekeraar kan ik mij daar wat bij voorstellen, maar door wie zou een advocaat van de zaak moeten worden gehaald? Evenmin in het belang van het slachtoffer is de suggestie dat 'de regie bij het afhandelen van een letselzaak (in bepaalde gevallen zou moeten worden) overgenomen door verzekeraars' en dat de verzekeraar 'actief financiële, medische, arbeidsdeskundige en eventuele andere gegevens' zou moeten verzamelen. Dat zijn bij uitstek taken van de belangenbehartiger van het slachtoffer en diens medisch adviseur.

De onderzoekers hebben zich voorgenomen om in 2005 aandacht te geven aan het medische traject, een van de werkelijke knelpunten van het schaderegelingsproces. Onduidelijk is (nog) wat de toegevoegde waarde daarvan is ten opzichte van de initiatieven van de Stichting Opleiding en Registratie van Medisch Deskundigen (Stichting ORMED)^[64] en de Interdisciplinaire Werkgroep Medische Deskundigen (IWMD)^[65] . Het zou volgens de onderzoekers moeten gaan om 'een alternatieve manier om het onderwerp voor het voetlicht te brengen'. Wanneer de Gedragscode daarvan een indicatie is, houd ik mijn hart vast. Opvallend is bijvoorbeeld de stelling dat medisch adviseurs 'inhoud (geven) aan het medisch traject' en de verwijzing naar NPP-richtlijn 5, op grond waarvan direct overleg tussen de medisch adviseurs van partijen plaats zou moeten vinden (over onder meer de relevantie van bepaalde informatie en de vraag welke deskundige zou moeten worden aangewezen). Ik ben van mening dat dit ter beoordeling aan de belangenbehartiger is, zeker wanneer het een advocaat betreft. De advocaat zal zich bij zijn werkzaamheden zo nodig laten ondersteunen door een medisch adviseur, maar beslist als behandelaar en eindverantwoordelijke uiteindelijk zelf wat er gebeurt.

Opvallend is verder de veronderstelling dat partijen 'in grote zaken (ieder) een eigen deskundige (…) aanstellen', terwijl tegelijkertijd wordt vastgesteld dat 'de instemming van het slachtoffer met de deskundige belangrijk is'. Het behoeft geen betoog dat een door de verzekeraar aangezochte deskundige niet snel zal kunnen rekenen op het vertrouwen van het slachtoffer. Dat iedere verzekeraar dient te beschikken over een medisch adviseur is een goed uitgangspunt, maar geldt dit ook voor door verzekeraars in te schakelen schaderegelingsbureaus?

We wachten af.

Het begrip 'transactiekosten' wordt door de onderzoekers ruim gedefinieerd, maar de nadruk is komen te liggen op de (normering van de) buitengerechtelijke kosten. Het had op de weg van de onderzoekers gelegen de mogelijkheden om te komen tot een reductie van de kosten aan de zijde van de geschilbeslechters en (vooral) verzekeraars op eenzelfde wijze te inventariseren. Van belang is voorts dat de buitengerechtelijke kosten reeds aan de norm van de dubbele redelijkheidstoets zijn onderworpen. Het ligt voor de hand dat (nadere) normering van de transactiekosten vooral leidt tot een beperking van de mogelijkheden van een slachtoffer om zijn recht te halen. Het is voorts de vraag of de buitengerechtelijke kosten een vertragende factor vormen in het schaderegelingsproces. Is het schaderegelingsproces in landen waar de buitengerechtelijke kosten niet verhaald kunnen worden op de aansprakelijke partij minder moeizaam en minder kostbaar dan in Nederland? Eerder onderzoek van het Centrum voor Aansprakelijkheidsrecht wijst daar in ieder geval niet op^[66] .

De financiële ongelijkheid tussen slachtoffer en verzekeraar wordt, wanneer aansprakelijkheid vast staat, in de buitengerechtelijke fase voor een deel ondervangen door de bepaling van artikel 6:96 lid 2 BW. Voor een slachtoffer kan dat reden zijn om het minnelijke traject langer te laten voortslepen dan goed is. No cure no pay zou slachtoffers in staat stellen om, zonder onverantwoorde financiële risico's te nemen, hun recht te halen. Er zou onderzoek moeten worden gedaan naar de reden waarom slechts 5-10%^[67] van de zaken bij de rechter komt. Betekent dat dat het eigenlijk wel meevalt met de problemen van de schaderegeling? Of betekent dat percentage dat de gang naar de rechter voor veel slachtoffers te bezwaarlijk is en dat zij om die reden genoegen nemen met een wellicht niet optimaal schikkingsresultaat? Mijn indruk is dat dit laatste het geval is.

De onderzoekers van het Centrum voor Aansprakelijkheidsrecht hebben zich met de onderzoeksprojecten Transactiekosten en Procedurele Normering Personenschade ten doel gesteld te onderzoeken op welke wijze de regeling van personenschade minder moeizaam en minder kostbaar zou kunnen zijn. Dat is een prijzenswaardige onderneming. Maar zijn de problemen werkelijk zo groot als wordt verondersteld? Kloppen de uitermate ruwe schattingen ten aanzien van de hoogte van de transactiekosten? Is er inderdaad sprake van een moeizame en trage regeling van personenschade en, zo ja, waarom duurt dat dan zo lang? De onderzoekers zijn begonnen met het zoeken naar oplossingen en zijn voorbijgegaan aan de beantwoording van de vragen die daaraan vooraf hadden moeten gaan. De schaderegeling is niet zonder problemen. Het is echter de vraag of door de onderzoekers de werkelijke (of belangrijkste) problemen in kaart zijn gebracht. De financiële ongelijkheid tussen slachtoffer en verzekeraar en de gevolgen daarvan zijn tot op heden in ieder geval onderbelicht geweest. Dat geldt ook voor de problemen in het medische traject.

Er is door de onderzoekers (terecht) onderscheid gemaakt tussen complexe en niet-complexe zaken. Daarnaast zou moeten worden onderscheiden tussen de verschillende soorten zaken (verkeersaansprakelijkheid, werkgeversaansprakelijkheid, aansprakelijkheid voor medische fouten, productaansprakelijkheid et cetera) omdat alleen dan de kwaliteit van het schaderegelingsproces kan worden gewaarborgd.

De onderzoekers stellen vast dat er belangrijke vorderingen zijn gemaakt en tonen zich optimistisch over de kans van slagen van de projecten. Ik heb daar mijn twijfels over. De beschrijving in Schadeclaims: kan het goedkoper en minder belastend? van in het buitenland gevonden mogelijkheden om de transactiekosten te reduceren is een aardig begin. Op het moment dat door de onderzoekers wordt vastgesteld dat er ook in die buitenlanden weinig bekend is over de gevolgen van de besproken opties en dat nader onderzoek noodzakelijk is, blijft het echter bij een eerste inventarisatie. Hetzelfde geldt voor het benoemen van knelpunten in het schaderegelingsproces in het project Procedurele Normering Personenschade. De onderzoeken hadden voor de praktijk wellicht van meerwaarde kunnen zijn wanneer het niet gebleven was bij een dergelijke eerste aanzet.

De onderzoekers hadden er in de eerste plaats voor moeten zorgen dat gegevens ter beschikking komen over de hoogte van de transactiekosten en de oorsprong daarvan. Ik zie geen valide reden waarom cijfers niet (in geanonimiseerde vorm) zouden kunnen worden verstrekt door verzekeraars.

Daarnaast hadden de onderzoekers bij de advocatuur (en andere belangenbehartigers) informatie moeten inwinnen over de aard en omvang van de problemen in het schaderegelingsproces. Dat informatie tot op heden voor een belangrijk deel afkomstig is geweest van verzekeraars en organisaties die buiten de praktijk staan, valt de onderzoekers aan te rekenen. De advocatuur heeft om principiële redenen weliswaar te kennen gegeven geen deelnemer te kunnen zijn van overlegstructuren gericht op het bereiken van consensus, maar dat betekent niet dat de advocatuur geen bron van informatie kan (en wil) zijn.

In de thans gekozen vorm en bij de huidige stand van zaken kan aan de onderzoeksprojecten, anders dan de minister wil doen geloven, niet al te veel gewicht worden toegekend. De consequenties voor de praktijk lijken dan ook beperkt te zijn. Aan de andere kant moet bedacht worden dat de onderzoekers en de minister vergaande ambities hebben. Gepretendeerd wordt dat de Gids annex Gedragscode 'rechters en andere geschiloplossers een instrument (biedt) doordat de normen in procedures kunnen worden voorgehouden en indien nodig, (kunnen) worden gesanctioneerd'^[68] . Duidelijk is dat de minister anders wil en heeft aangegeven bepaalde normeringsplannen zonodig te zullen faciliteren door (wijziging van) wetgeving. De minister heeft een politiek probleem, nu de Tweede Kamer van hem verlangt dat hij de moeizame en kostbare afhandeling van personenschade aanpakt^[69] . Het gevaar is levensgroot dat prioriteit wordt gegeven aan de oplossing van het politieke probleem en dat oplossing van de werkelijke knelpunten van het schaderegelingstraject (de gevolgen van de financiële ongelijkheid tussen slachtoffer en verzekeraar, de problemen in het medische traject) en daarmee de kwaliteit van het proces op de tweede plaats komen.

Rest nog slechts de vraag, wat is dan wél de meest opmerkelijke gebeurtenis in het aansprakelijkheids- en schadevergoedingsrecht van 2004?